Lelowskie Towarzystwo Historyczno-Kulturalne

im. Walentego Zwierkowskiego

Sesje i konferencje popularnonaukowe

Oprócz spotkań LTH-K organizuje także konferencje i sesje popularnonaukowe poświęcone ważnym tematom związanym z historią i kulturą Lelowa i okolic. Mieszkańcy i osoby zainteresowane miały możliwość uczestniczenia w następujących wydarzeniach o charakterze naukowym:

Wzięli w niej udział uczniowie, mieszkańcy Lelowa i okolicy. Przygotowaniem referatów i wystąpień zajęli  się członkowie Lelowskiego Towarzystwa. Główny referat wygłosił wybitny historyk prof. dr hab. Andrzej Chwalba z Uniwersytetu Jagiellońskiego na temat „Wybory Polaków w latach 1795-1864”. Członkowie Towarzystwa przedstawili następujące referaty: „Dzieje rodu Zwierkowskich” – Marian Nowak, „Wszystko dla Ojczyzny” – życie i działalność W. Zwierkowskiego” – Zbigniew Bryła i „Pośmiertne życie Walentego Zwierkowskiego” – Mirosław Skrzypczyk.

Sesja odbyła się w ramach projektu „Obywatel Walenty Zwierkowski...”, finansowanego przez Fundację Wspomagania Wsi i Fundację Stefana Batorego.

Odbyła się ona w ramach projektu finansowanego przez Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego pt. „Polacy i Żydzi razem – wielokulturowość ziemi lelowskiej”. W ten sposób LTH-K starało się przybliżyć – szczególnie młodemu pokoleniu – wielokulturową historię Lelowa i okres dawnego współistnienia kultury polskiej i żydowskiej. Realizację projektu wspierali: Instytut Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Gminny Ośrodek Kultury w Lelowie, Urząd Gminy w Lelowie, Gimnazjum w Lelowie, Wydawnictwo „AUSTERIA” oraz Fundacja OR CHAIM. 

Projekt składał się z kilku etapów, m. in. przygotowania wystawy fotograficznej, konkursu poświęconego wielokulturowości ziemi lelowskiej „Otwarty turniej wiedzy o Lelowie”, organizacji spotkania z prof. Szewachem Weissem, kolacji szabatowej dla mieszkańców Lelowa, a także przeprowadzenia warsztatów edukacyjnych dla młodzieży gimnazjalnej.

Konferencja stanowiła podsumowanie wszystkich podjętych w ramach projektu działań. Wygłoszone przez członków Towarzystwa oraz pracowników Instytutu Judaistyki referaty dotyczyły obecności społeczności żydowskiej w historii Lelowa oraz chasydyzmu i postaci wybitnego cadyka Dawida z Lelowa.

Głównym organizatorem  i koordynatorem XIII Europejskich Dni Dziedzictwa było Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach. Współorganizatorami były: Lelowskie Towarzystwo Historyczno-Kulturalne im. Walentego Zwierkowskiego, Fundacja dla Śląska w Katowicach, Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, Urząd Miasta i Gminy w Toszku, Urząd Gminy w Irządzach. Cel projektu stanowiło zwrócenie uwagi społeczeństwa, szczególnie mieszkańców wsi, na walory i różnorodność dziedzictwa kulturowego obszarów wiejskich i ich rolę w rozwoju kulturalnym i gospodarczym województwa śląskiego. 

W ramach projektu zorganizowano sesje popularnonaukowe oraz objazdy terenowe prezentujące dziedzictwo kulturowe wsi, czyli: krajobrazy wiejskie, układy ruralistyczne, założenia pałacowe, dworskie i folwarczne, zagrody chłopskie, obiekty gospodarcze i przemysłowe (spichlerze, studnie, młyny, kuźnie), architekturę sakralną (kościoły, kaplice, synagogi, kapliczki i krzyże przydrożne, cmentarze), bogactwo zabytków ruchomych związanych z tradycją, religią, obrzędowością i pracą na wsi.

Jej tematem były wydarzenia września 1939 roku w Lelowie oraz działania wojenne podjęte na terenie miejscowości oraz w okolicy. Poszczególne wystąpienia ukazywały kolejne etapy wrześniowych wydarzeń, postaci związane z tym okresem w Lelowie (m.in. Sługę Bożego Ignacego Trendę), a także prezentowały wojenne fotografie Lelowa oraz relacje mieszkańców z pierwszych dni wojny.

Przedstawione na niej referaty prezentowały dawne dzieje gminy Lelów na podstawie materialnych pozostałości i śladów, m.in. z wczesnej epoki żelaza, znalezionych w Białej Wielkiej. Wystąpienia omawiały również wyniki badań archeologicznych prowadzonych w Lelowie, a także kwestie związane z ochroną zabytków gminy. Współorganizatorem konferencji był Urząd Gminy Lelów.

Konferencja miała charakter interdyscyplinarny – łączyła bowiem wiele perspektyw: historyczną, archeologiczną, etnologiczną, antropologiczną, a także literaturoznawczą. Wystąpienia konferencyjne, podzielone na IV panele, wskazały na różne aspekty dziejów Lelowa. Różnorodne stanowiska i spojrzenia na historię oraz pamięć Lelowa zbudowały bardzo ciekawy, bogaty i złożony obraz miejscowości – jej przeszłości i teraźniejszości. Ponadto podczas konferencji wręczono nagrody uczniom, którzy wzięli udział w konkursie „Postacie i wydarzenia z historii ziemi lelowskiej”. Konferencji towarzyszyła wystawa zdjęć i publikacji dokumentujących 10-letnią działalność Towarzystwa. Wydarzenie zakończyło performatywne czytanie opowiadania Radosława Kobierskiego oraz spotkanie z autorem. Współorganizatorami konferencji był Urząd Gminy oraz Gminny Ośrodek Kultury w Lelowie.

Konferencja zgromadziła badaczy z różnych ośrodków naukowych z Polski, reprezentujących różne dyscypliny badawcze. Została podzielona na cztery bloki tematyczne, ukazujące różnorodne tematy i problemy. Wystąpienia z pierwszego panelu, zatytułowanego Najdawniejsze ślady, prezentowały wybrane aspekty związane z początkami dziejów ziemi lelowskiej. Wynikami swoich badań archeologicznych podzielili się ze słuchaczami: prof. dr hab. Renata Madyda-Legutko (UJ), która przedstawiła historię Drochlina od końca II wieku do początku V wieku po Chrystusie, oraz Tomasz Wagner (UJ), który prezentował trzeci sezon badań wykopaliskowych na osadzie kultury przeworskiej w Lelowie, stan. 25. Dr Jacek Laberschek (IH PAN w Krakowie) opowiadał o średniowiecznych dziejach Starego Lelowa (dziś Staromieścia). Ponadto uczestnicy konferencji mogli poznać i zobaczyć lelowskie ślady w Krakowie, które były tematem wystąpienia Zbigniewa Bryły (LTH-K). 
Prelegenci panelu drugiego Krajobrazy wojny skupili się natomiast na losach mieszkańców ziemi lelowskiej wobec dwudziestowiecznych konfliktów. Panel rozpoczęło wystąpienie dra Lecha Frączka (UJ) pt. Lelów i okolice w czasach I wojny światowej. Jerzy Karolczyk (LTH-K) mówił natomiast o niemieckich zbrodniach podczas lelowskiego września oraz o ich formach upamiętnienia. Mirosław Skrzypczyk (LTH-K) omawiał dzienniki Kazimierza Tytki jako „serię datowanych śladów”. Ostatni w tym panelu referat pt. „Nasz Niemiec” z Konstantynowa. Historia – pamięć – miejsce wygłosił dr Olgierd Ławrynowicz (UŁ), który zaprezentował metodologię i wstępne wyniki badań archeologicznych i antropologicznych prowadzonych m. in. na terenie gminy Lelów.
Następnie wystąpiły prelegentki skupione wokół panelu tematycznego Sztuka-tożsamość-pamięć. Karolina Pukaluk (KUL) opowiedziała o pałacu w Nakle, a Paula Kilian (KUL) o polskiej linii rodziny Schützów na podstawie analizy rodzinnych portretów. Anna Zając-Włodarska (LTH-K) ukazała znaczenie małej architektury sakralnej dla krajobrazu kulturowego ziemi lelowskiej. Karolina Koprowska (UJ) omówiła natomiast problem powrotów do miejsca urodzenia w oparciu o reportaż Zbawienie Hanny Krall. 
W ostatnim panelu, zatytułowanym Antropologiczne spojrzenie, wystąpili: Magdalena Zatorska (UW), która opowiadała o tym, jak zmienia się lelowski krajobraz pod wpływem chasydzkich pielgrzymek, oraz Jacek Wajszczak (UW), który analizował inscenizację pod Mełchowem jako rekonstrukcję mitycznej codzienności.
Po każdym panelu tematycznym prelegenci odpowiadali na pytania słuchaczy, co stworzyło okazję do ciekawych i wartościowych dyskusji. Konferencji towarzyszyła wystawa fotografii Anny Zając-Włodarskiej, przedstawiająca krzyże, kapliczki i figury przydrożne ziemi lelowskiej. 

   Wśród prelegentów znaleźli się badacze z wielu ośrodków naukowych z całego kraju: dr Jacek Laberschek, dr hab. Monika Bogdanowska, prof. nadzw. dr hab. Piotr Gryglewski, dr Lech Frączek, dr Damian Kasprzyk, dr Aleksandra Krupa-Ławrynowicz, Karolina Koprowska, a także regionaliści: Mirosław Skrzypczyk, Zbigniew Bryła, Grzegorz Dudała oraz Radosław Kobierski – poeta i prozaik.
   Wieloaspektowość konferencji pozwoliła zobaczyć lelowski matecznik z różnych perspektyw: etnograficznej, historycznej, kulturowej i religioznawczej. W wielu wystąpieniach została podkreślona rola wspólnoty lokalnej i historii ratowniczej w kształtowaniu dziedzictwa kulturowego. Jak powiedział Mirosław Skrzypczyk, „dzięki rekonstrukcji pewnych wydarzeń, niejednokrotnie bazującej na historii mówionej, jesteśmy w stanie zatrzymać proces zapominania”. Wystąpieniom towarzyszyły dyskusje, m. in. na temat znaczenia pracy regionalistów, etnografów i historyków w budowaniu tożsamości kulturowej regionu.